DUSZPASTERSTWO

WSKAZANIA PASTORALNE DOTYCZĄCE RUCHÓW I STOWARZYSZEŃ KATOLICKICH

Wprowadzenie 

Jednym z owoców duchowej odnowy w Kościele, rozpoczętej przez Sobór Watykański II, jest dynamiczny rozwój ruchów i stowarzyszeń katolickich, który wynika z nauki Soboru o Kościele, w której szczególne miejsce zajmuje sprawa powołania i misji wiernych świeckich w Kościele i świecie. Nowy dynamizm ruchów i stowarzyszeń Jan Paweł II określił jako przejaw „wiosny Ducha” (por. NMI 46), która dotyczy także Kościoła w Polsce. Jest to ważny znak czasu, który Kościół powinien właściwie odczytać i dać na niego odpowiedź w każdej diecezji, a diecezja w każdej parafii.

I w naszej diecezji obserwujemy rozkwit ruchów i stowarzyszeń katolickich skupiających coraz większą liczbę wiernych świeckich. Rozkwit ten jest darem Ducha Świętego i światłem nadziei na progu trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa. Dar ten powinniśmy przyjmować z wdzięcznością a zarazem z poczuciem odpowiedzialności, świadomi, że w Kościele zarówno aspekt instytucjonalny, jak i charyzmatyczny, zarówno hierarchia, jak i ruchy czy stowarzyszenia wiernych są równie istotne i choć działają na różne sposoby, wspólnie kształtują życie Kościoła, przyczyniając się do jego odnowy i uświęcenia. Trzeba też pamiętać, iż ruchy i stowarzyszenia „stanowią prawdziwy dar Boży dla nowej ewangelizacji i dla działalności misyjnej we właściwym tego słowa znaczeniu” (RM 72).

Fenomen ruchów i stowarzyszeń może być rozważany wieloaspektowo: z punktu widzenia socjologicznego, prawnego, teologicznego, duszpasterskiego. Dla nas istotna jest teologiczno-duszpasterska perspektywa, którą określają dokumenty Kościoła: Konstytucja o Kościele, Dekret o apostolstwie świeckich i Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim Soboru Watykańskiego II, Kodeks Prawa Kanonicznego, Adhortacja apostolska „Christifideles laici” – o powołaniu i misji świeckich w Kościele i w świecie w dwadzieścia lat po Soborze Watykańskim II (Watykan 1988), Instrukcja Stolicy Apostolskiej o niektórych kwestiach dotyczących współpracy wiernych świeckich w ministerialnej posłudze kapłanów (Watykan 1997), Przesłanie Ojca Świętego Jana Pawła II do uczestników Światowego Kongresu Katolików świeckich w Rzymie z 21 listopada 2000 r. (L’OssRomPol 2 (2001, s. 39-41), II Polski Synod Plenarny (1991-1999), Sól ziemi, powołanie i posłannictwo świeckich (Pallottinum 2001, s. 143-158). Idei „krzewienia duchowości komunii” poprzez działalność zrzeszeń katolików świeckich w naszym Kościele lokalnym, służyło I Diecezjalne Forum Ruchów i Stowarzyszeń Katolickich, które odbyło się 9 czerwca 2001 r. w Tarnowie. Zrzeszeniom katolików świeckich, działającym na terenie diecezji tarnowskiej poświecone były spotkania Rady Kapłańskiej (25 października 2001) i Diecezjalnej Rady Duszpasterskiej (10 listopada 2001).

1. Ruchy i stowarzyszenia katolickie we wspólnocie Kościoła

Dynamiczny rozwój zrzeszeń katolickiego laikatu wyraża się w bogactwie ich form i zadań: „Jedne z nich zamierzają służyć ogólnemu, apostolskiemu celowi Kościoła; inne w sposób szczególny stawiają sobie za cel głoszenie Ewangelii i uświęcenie; jeszcze inne biorą sobie za cel przepojenie porządku doczesnego duchem chrześcijańskim; inne wreszcie w specjalny sposób dają świadectwo Chrystusowi przez dzieła miłosierdzia i miłości” (DA 19).

Świeccy, zachowując należyty stosunek do władz kościelnych, mają prawo zrzeszania się w Kościele, które gwarantuje Kodeks Prawa Kanonicznego: „Wierni mają prawo swobodnego zakładania stowarzyszeń i kierowania nimi dla celów miłości lub pobożności albo dla ożywienia chrześcijańskiego powołania w świecie, a także odbywania zebrań dla wspólnego osiągnięcia tych celów” (Kan. 215).

Osoby zaangażowane w działalność ruchów i stowarzyszeń katolickich wezwane są do apostolstwa zgodnie z powierzonymi im charyzmatami, które są łaskami Ducha Świętego (por. KKK 799). Na działanie Ducha Świętego przez charyzmaty w zrzeszeniach laikatu zwrócił uwagę Ojciec Święty Jan Paweł II w przemówieniu do biskupów polskich z okazji wizyty ad limina Apostolorum w 1993 roku: „Niezastąpionym środkiem formacji apostolskiej świeckich są organizacje, stowarzyszenia i ruchy katolickie. (…) Wszystkie wyżej wymienione formy organizacji i ruchów katolickich dzięki właściwym sobie charyzmatom, wyzwalają – ukryte nieraz – duchowe bogactwo ludzi świeckich, ich głębokie pragnienie świętości, godną podziwu ofiarność i poświęcenie dla sprawy Chrystusa i Kościoła. Dzisiaj można mówić o «nowej epoce zrzeszeń» w Kościele (por. ChL 29). Jest to nowy posiew Ducha Świętego w naszych czasach, na który trzeba się z wdzięcznością i nadzieją otworzyć”.

Sobór Watykański II stwierdza, że ruchy i stowarzyszenia „nie są celem dla siebie samych, ale winny służyć posłannictwu Kościoła w odniesieniu do świata. Ich skuteczność apostolska zależy od ich zgodności z celem Kościoła, świadectwa życia chrześcijańskiego i ducha ewangelicznego poszczególnych członków i całego zespołu” (DA 19). Aby zatem zachować swoją tożsamość, zrzeszenia katolików świeckich winny wciąż na nowo oceniać swoją działalność w świetle „kryteriów charakteru kościelnego”, sformułowanych przez Jana Pawła II w Christifideles laici (n. 30). Są nimi:

  • Stawianie na pierwszym miejscu powołania każdego chrześcijanina do świętości.
  • Wierność Urzędowi Nauczycielskiemu Kościoła w przekazywaniu zasad wiary i moralności.
  • Świadectwo trwałej i autentycznej komunii z następcą Świętego Piotra, a w Kościele partykularnym z Biskupem.
  • Zgodność z apostolskim celem Kościoła i czynny udział w jego realizacji.
  • Zaangażowana obecność w ludzkiej społeczności, czyli budowanie rzeczywistości społecznej według ducha Ewangelii, według zasad katolickiej nauki społecznej.

2. Ruchy i stowarzyszenia katolickie w życiu i działalności parafii

Zrzeszenia katolickie uczestniczą aktywnie w życiu zarówno Kościoła jak i społeczeństwa. Miejscem, w którym ta aktywność jest najbardziej widoczna, jest parafia. Obecność ruchów i stowarzyszeń w parafii świadczy o jej żywotności i przyczynia się do umożliwienia większej liczbie wiernych świeckich pełniejszej realizacji ich powołania do świętości. Życie wspólnot działających w parafii – zarówno tych związanych bezpośrednio z modlitwą, liturgią, katechezą czy pracą charytatywną, jak i tych, które promują kulturę czy sport – powinno ostatecznie zmierzać do tego, aby przybliżać człowieka do Chrystusa.

Konieczność nieustannego pogłębienia wiary nie może ustępować miejsca innym celom, które same w sobie nie są złe. Troska o duchowy rozwój człowieka powinna stanowić cel priorytetowy wszystkich ruchów i stowarzyszeń, które realizując wyznaczone sobie cele statutowe podejmują działalność na terenie parafii. Rozwój ten zapewni wierne trwanie przy Chrystusie obecnym w Eucharystii.

Głęboki związek z Chrystusem prowadzi do świadectwa codziennego życia, które winno być czytelne w życiu członków ruchów i stowarzyszeń katolickich. Jest ono konsekwencją chrześcijańskiego powołania człowieka, by zawsze i wszędzie tam, gdzie go Opatrzność postawi, ukazywał wobec ludzi swą przynależność do Chrystusa. „O Bogu winno się świadczyć słowem i czynem, wszędzie, w każdym środowisku: w rodzinie, w zakładach pracy, w urzędach, w szkołach, w biurach. W miejscach, gdzie człowiek się trudzi i gdzie odpoczywa. Winniśmy wyznawać Boga przez gorliwe uczestniczenie w życiu Kościoła; przez troskę o słabych i cierpiących, a także poprzez podejmowanie odpowiedzialności za sprawy publiczne, w duchu troski o przyszłość narodu budowaną na prawdzie Ewangelii. Taka postawa wymaga dojrzałej wiary, osobistego zaangażowania. Winna wyrażać się w konkretnych czynach. (Jan Paweł II, Gorzów Wielkopolski, 2 czerwca 1997).

Dochowanie wierności Chrystusowi, chociaż wiąże się niekiedy z koniecznością przyjęcia różnego rodzaju upokorzenia, pozwala zachować chrześcijańską godność i pomaga w zbliżeniu do Chrystusa tych, którzy w danej parafii stoją daleko od wspólnoty Kościoła. Otwarcie się na tych ludzi i ukazywanie im głębszych wartości winno więc znaleźć szczególne miejsce w apostolskim działaniu osób zaangażowanych w ruchy czy stowarzyszenia.

3. Zadania stojące przed duchownymi

Kapłani, przede wszystkim Proboszczowie i Administratorzy Parafii, winni wykazywać troskę o obecność i rozwój w parafii ruchów i stowarzyszeń katolickich. Należy zadbać, aby przedstawiciele ruchów i stowarzyszeń istniejących w parafii wchodzili w skład Parafialnej Rady Duszpasterskiej.

Odpowiedzialność duszpasterska za ruchy i stowarzyszenia działające w danej parafii spoczywa na Proboszczu (Administratorze), którego wspomagają Wikariusze. Spełniając swą posługę odnośnie do zrzeszeń laikatu, kapłani powinni mieć świadomość, że czynią to z mandatu biskupa, w którego posłannictwie uczestniczą, a nie na mocy mandatu zrzeszenia. Stąd też oczekiwania wobec kapłanów jako asystentów kościelnych, kapelanów, moderatorów czy opiekunów zrzeszeń laikatu są następujące:

  • Odpowiednie przygotowanie do pracy w ruchach i stowarzyszeniach oraz otwartość na ich działalność.
  • Głębokie przekonanie, że ruchy i stowarzyszenia kościelne nie są jakimś tylko dodatkiem w duszpasterstwie parafialnym, lecz stanowią jego istotną część.
  • Odpowiedzialność za formację członków ruchów i stowarzyszeń, która powinna być integralna, stała i kościelna.
  • Traktowanie pracy w ruchach i stowarzyszeniach jako szkoły dialogu, partnerskiego odniesienia oraz współpracy ze świeckimi.
  • Wysiłek na rzecz integracji wszystkich członków ruchu czy stowarzyszenia ze wspólnotą parafii.
  • Troska o przestrzeganie kryteriów kościelnego charakteru zrzeszeń.
  • Wykazywanie pasterskiej czujności na wszelkie nieprawidłowości, zwłaszcza w sprawach czystości i integralności przekazu wiary i liturgii..
  • Służba na rzecz dyscypliny kościelnej.
  • Dostrzeganie szansy własnego wewnętrznego rozwoju dzięki charyzmatom właściwym danym zrzeszeniom.

4. Zadania wspólne duchownych i świeckich

Wspólnym zadaniem duchowieństwa i laikatu jest budowanie tej wspólnoty eklezjalnej jaką jest parafia, również przez umacnianie jedności między duchownymi i świeckimi. Przez działalność ruchów i stowarzyszeń katolickich na terenie parafii dokonuje się zbliżenie między duchowieństwem i laikatem poprzez:

  • Odkrywanie i pogłębianie własnej tożsamości jako świeckich i jako kapłanów na płaszczyźnie odczytywania darów Ducha Świętego, modlitwy, medytacji i dialogu.
  • Budowanie więzi osobowej, a nie tylko instytucjonalnej, opartej na wzajemnym zaufaniu.
  • Gotowość wzajemnego uczenia się od siebie, otwartość na wspólne inicjatywy.
  • Wzajemną modlitwę: kapłanów za świeckich, świeckich za kapłanów.
  • Systematycznie prowadzoną formację poprzez modlitwę, rekolekcje, studium Pisma świętego, Katechizmu Kościoła Katolickiego i innych dokumentów Kościoła, udział w Eucharystii i katechezę dorosłych.
  • Angażowanie do współpracy przy inicjowaniu ważnych zadań wszystkich księży pracujących w parafii, nie tylko opiekunów ruchów i stowarzyszeń.
  • Łagodzenie ewentualnych napięć mogących się pojawić na styku instytucjonalnego i charyzmatycznego wymiaru Kościoła.

5. Otwartość na współpracę między ruchami i stowarzyszeniami w parafii

Różnorodność ruchów i stowarzyszeń wymaga wysiłku zmierzającego do tworzenia klimatu jedności i współdziałania dla dobra osobistego i parafii, na drodze otwartości, wzajemnego poznawania się, wymiany doświadczeń i informacji, solidarnego realizowania zadań.

Najważniejszą płaszczyzną współpracy ruchów i stowarzyszeń w parafii jest ciągłe odkrywanie i urzeczywistnianie zadań wynikających z sakramentu chrztu świętego, poprzez który chrześcijanie uczestniczą w potrójnej misji Jezusa Chrystusa: królewskiej, kapłańskiej i prorockiej.

  • Misja królewska czyli pasterska, zakłada współpracę między sobą i z duszpasterzami w zakresie budowania i umacniania wspólnoty parafialnej na jej różnych poziomach, koordynację działań organizacyjnych, gospodarczych, społeczno-kulturalnych, charytatywnych oraz troskę o obecność Kościoła „w świecie”.
  • Misja kapłańska, to wspólna troska o kult i życie modlitewne parafii. Poprzez realizację zasady jednoczesnego wychowania do liturgii i przez liturgię, tworzy się płaszczyzna wzajemnej współpracy i wzajemnego oddziaływania.
  • Misja prorocka, czyli nauczycielska zakłada współpracę ruchów i stowarzyszeń w zakresie szeroko pojętej ewangelizacji, również przez lokalne środki społecznego przekazu (parafialna gazeta, biblioteka, taśmoteka), a także bezpośrednie rozmowy i kontakty w środowiskach, w których na co dzień przebywają.

Ponadto należy:

  • Organizować wspólne spotkania formacyjne dla członków ruchów i stowarzyszeń.
  • Podejmować wspólne projekty duszpasterskie dla parafii.
  • Oddziaływać na najbliższe otoczenie przez wytrwałe osobiste świadectwo.
  • Unikać szkodliwej rywalizacji, dążenia do własnych celów i zaspokajania osobistych ambicji kosztem ruchów i stowarzyszeń, pamiętając, że w Kościele wszystko powinno prowadzić do Chrystusa.
  • Pobudzać do chrześcijańskiej obecności w różnych środowiskach, nie zrażając się ewentualną małą liczebnością grupy.
  • Odczytywać miejsce ruchu i stowarzyszenia obok organizacji pozarządowych, podejmować współpracę z nimi oraz z władzami lokalnymi.
  • Troszczyć się o właściwą informację dotyczącą ruchów i stowarzyszeń w mediach lokalnych.

Działalność ruchów i stowarzyszeń w parafiach nie może być pozbawiona ducha „katolickości”, powszechności. Jan Paweł II przypomina, że ich członkowie winni być uwrażliwieni na sprawy diecezji, której parafia jest jakby komórką gotową zawsze na wezwanie swego Pasterza zaangażować własne siły w przedsięwzięcia diecezjalne. Co więcej, nie mogą tracić z pola widzenia potrzeb międzyparafialnych, międzydiecezjalnych, narodowych a nawet międzynarodowych. W ten sposób będą wyrażać troskę o potrzeby ludu Bożego rozsianego po całym świecie (por. ChL 25).

† Wiktor Skworc BISKUP TARNOWSKI

Tarnów, 10.12.2001
L.dz: OH.I-2/74/01